Ustalenie nieistnienia stosunku prawnego
W dniu 19 września 2019 roku, Sąd Okręgowy w Warszawie (SSO Monika Włodarczyk) wydał wyrok w sprawie XXV C 353/19 dotyczący umowy zawartej w 2006 roku z EFG Polbank. Sąd ustalił, że umowa kredytu jest nieważna jako sprzeczna z prawem.
Pozew w tej sprawie został złożony w lutym 2019 roku. Głównym żądaniem pozwu było zasądzenie zapłaconych rat kredytu, zaś żądaniem ewentualnym ustalenie nieistnienia stosunku prawnego. Sąd oddalił to żądanie (czyli zastosował tzw. teorię salda), stwierdzając w konsekwencji za tym, że Powódka posiada interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego a samo rozstrzygnięcie w przedmiocie nieważności umowy daje Powódce większą ochronę i definitywnie kończy spór.
"(...) fakt niepewności stanu prawnego, powodujący potrzebę uzyskania ochrony prawnej w niniejszej sprawie, uznać należy za niewątpliwy oraz obiektywny. Umowa kredytu zawiera postanowienia, które po pierwsze stanowią naruszenie przepisów bezwzględnie obowiązujących, istoty prawa zobowiązań, a także klauzule abuzywne, których wyłącznie z treści stosunku prawnego, powoduje, że Umowa nie nadaje się do wykonania.
W tym stanie rzeczy, zdaniem Sądu powstaje uzasadniona obiektywnie wątpliwość, co do związania takim stosunkiem prawnym. Zawisły między stronami spór na tym tle, może ostatecznie rozstrzygnąć wyłącznie wyrok odnoszący się wprost w sentencji do przeciwstawnych stanowisk stron o ważności bądź nieważności Umowy.
Inaczej rzecz ujmując, powódka w granicach żądań określonych w petitum pozwu (art. 187 k.p.c. w zw. z art. 321 k.p.c.) ma prawo do uzyskania odpowiedzi na pytanie czy Umowa kredytowa ją wiąże, a jeśli tak to w jakim zakresie i na jakich warunkach powinna ją ewentualnie wykonywać. Najlepszą drogą prawną uzyskania odpowiedzi na te pytania, rozwiania istniejących wątpliwości, jest powództwo o ustalenie."
Pierwszym i podstawowym zarzutem pozwu był zarzut braku w umowie elementu przedmiotowo istotnego umowy kredytu, tj. kwoty kredytu, co czyniło taką umowę sprzeczną z art. 69 ust. 1 pr.bank. Pozew zawierał szereg innych zarzutów zmierzających do wykazania, że umowa jest niezgodna z przepisami prawa, zaś w dalszej kolejności, gdyby sąd nie podzielił zarzutów o nieważności umowy, podniesiony został zarzut abuzywności klauzul przeliczeniowych skutkujących powiązaniem zobowiązania Powódki z kursem waluty CHF.
Ostatecznie sąd nie podzielił innych zarzutów pozwu, uznając umowę za nieważną wobec braku w umowie kwoty kredytu w złotych polskich. Co ciekawe, w dniu 23 stycznia 2019, uzyskaliśmy wyrok w sprawie (XXV C 2578/18), która dotyczyła tożsamej umowy kredytu zawartej z Polbankiem (SSO Kamil Gołaszewski), który odmiennie niż w tej sprawie, nie dopatrzył się nieważności umowy w związku z brakiem elementu przedmiotowo istotnego uznając przede wszystkim umowę za nieważną wobec dowolności w kształtowaniu zobowiązania kredytobiorcy. W sprawie XXV C 353/19 sąd nie wypowiedział się w zasadzie co do tego zarzutu.
Skutek orzeczenia oddalającego roszczenie o zapłatę i ustalającego nieistnienie stosunku prawnego
W razie podtrzymania wyrok sądu I instancji przez Sąd Apelacyjny, istnieje prawdopodobieństwo, że Powódka spłaci całkowicie kwotę kapitału, którą podług jej dyspozycji wypłaty bank przekazał zbywcy nieruchomości, a tym samym w momencie uprawomocnienia się wyroku Powódka może nie być już dłużnikiem banku z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (o kwotę środków z kredytu wypłaconych na podstawie nieważnej umowy kredytu).
Wyrok ustalający pozwoli na wykreślenie hipoteki banku z księgi wieczystej nieruchomości i swobodne dysponowanie nieruchomością.
Jak podkreślił Sąd w uzasadnieniu wyroku, tylko ustalenie nieważności w sentencji wyroku, a nie w treści uzasadnienia, wiąże inne sądy.
"(...) wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia a nie jego przesłanki.
Czy wyrok w sprawie XXV C 353/19 to dobry wyrok?
Wyrok jest korzystny dla Klientki. Sąd ustalił nieważność umowy, a rozliczenia stron, wskazują na to, że do czasu kiedy sprawą zajmie się sąd II instancji, dotychczasowe wpłaty Kredytobiorcy pokryją kwotę środków udostępnionych przez bank.
Tym samym rozliczony pomiędzy stronami zostanie wyłącznie kapitał udostępniony Powódce i przez nią wykorzystany, tj. 120 000,00 zł, a nie kapitał 'zindeksowany'.
Samo uzasadnienie wyroku nie jest jednak satysfakcjonujące. Dość wspomnieć, że sąd wypowiada się na temat zarzutów, których nie stawialiśmy w pozwie - tak na przykład o zarzucie braku sprzeczności umowy z zasadą walutowości.
Pozew w żadnym miejscu nie stawia takiego zarzutu bowiem musiałby się on zasadzać na twierdzeniu, że umowa jest w istocie umową w walucie obcej, która nie dopuszczała możliwości obrotu dewizowego. Skoro głównym zarzutem pozwu był brak kwoty kredytu w złotych, jako essentialia negotti umowy kredytu w walucie polskiej, trudno równolegle twierdzić, że jest to kredyt w walucie obcej.
Od samego początku konsekwentnie stanowisko procesowe strony powodowej było takie, że umowa jest umową kredytu w złotych polskich. Co ciekawe polemikę na temat nie stawianego w pozwie zarzutu sprzeczności umowy z zasadą walutowości podjął także sam Pozwany, twierdząc stanowczo, że zarzut ten jest chybiony podobnie jak zarzut, że umowa kredytu Powódki jest instrumentem finansowym, co także nie znajduje potwierdzenia w pozwie.
Wyrok jest miejscami wewnętrznie sprzeczny, tak jakby na jego całość składały się wnioski i rozważania różnych osób. Fragmenty uzasadnienia wyroku pochodzą z wyroku XXV C 2911/18 wydanego przez SSO Michała Jakubowskiego, który dotyczy umowy zawartej z Getin Bankiem. Ocena obowiązków informacyjnych, w tym zakresu informacji przekazanych Powódce, została poddana analizie w oparciu o ustalenia dotyczące etapu przedkontraktowego gdzie w sprawie nie była przesłuchiwana osoba zawierająca z Powódką umowę.
Podsumowując, za wartościowe i faktycznie nawiązujące do prezentowanej w pozwie argumentacji uznać można rozważania sądu w tej części, która dotyczyła braku w umowie Powódki elementu przedmiotowo istotnego. Ostatecznie to wystarcza by uznać umowę 'frankową' Powódki za nieważną.
Bank złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku, tym samym należy się spodziewać apelacji banku od niekorzystnego dla niego wyroku.
